Opowieść o polskim Kopciuszku – „Trędowata” Heleny Mniszkówny

Gdybym miała wskazać książkę, do której mam ogromny sentyment, pewnie wskazałabym właśnie „Trędowatą”. Helena Mniszkówna popełniła niesamowity melodramat – jeden z najsłynniejszych w polskiej literaturze – rozgrywający się w środowisku dziewiętnastowiecznej arystokracji. Można powiedzieć, że to historia Kopciuszka z dużą porcją romantyzmu i salonowej etykiety.

Główną bohaterką jest polska szlachcianka Stefcia Rudecka, po wielu przeżyciach i złamanym sercu zaczyna pracę guwernantki Luci – córki hrabiny Elzonowskiej. Dziewczyna wprowadza się do pałacu pana Macieja Michorowskiego, doskonale odnajduje się w realiach wyższych sfer. Stefcia dobrze radzi sobie jako nauczycielka, jest lubiana zarówno przez hrabinę, jak i przez dziadzia Michorowskiego, a sama Lucia ją wprost uwielbia. Jedyną osobą, za którą nie przepada jest wnuk pana Macieja – ordynat Waldemar Michorowski, który wciąż ją zaczepia, próbuje wyprowadzić z równowagi i drażni.

Stefcia jest akceptowana przez środowisko arystokratyczne, robi dobre wrażenie, potrafi zachować się w towarzystwie, rozmawiać na rozmaite tematy i zażartować. Wszystko ze smakiem i w dobrym guście. Kłopoty zaczynają się, gdy młody Michorowski zakochuje się w dziewczynie ze wzajemnością. Taki mezalians to ogromny skandal, bo jak wielki ordynat (książę) może ożenić się ze zwykłą szlachcianką (Kopciuszkiem)? Sfera nie jest zadowolona z takiego obrotu sprawy, absolutnie nie zgadza się na ten mariaż, grożąc Waldemarowi odebraniem ordynacji.

Mniszkówna wykreowała mężczyznę doskonałego. Michorowski został obdarzony wszystkimi cechami pożądanymi przez kobiety. Czarujący, inteligentny, z poczuciem humoru i do tego potrafi walczyć o swoje. Z uporem dąży do tego, by Stefcia mogła zostać jego żoną. Ryzykuje swoją pozycję i dobre imię dla zwykłej dziewuszki, dobrze wychowanej, ale wciąż za nisko urodzonej. Arystokracja pokazuje swoje najgorsze oblicze. Dziewczyna, przyjmując oświadczyny, staje się dla sfery trędowata, doświadcza szykan ze strony niektórych magnatów, co ma swoje tragiczne skutki.

Powieść Mniszkówny, pomimo negatywnych opinii krytyki, zyskała ogromną popularność. Stała się kultowym romansem i klasykiem. Wówczas nie spodziewano się, że tak prosta książka przewróci polskie czytelnictwo do góry nogami.  Do 1938 roku „Trędowata” miała kilkanaście wydań i czytano ją masowo. Oficjalnie była wyśmiewana, uznawana za zbyt prostą, ale za zamkniętymi drzwiami czytywano ją z wypiekami na twarzy.

Wykreowani bohaterowie są szablonowi, czarni (jak Barscy) lub biali (jak Stefcia czy Waldemar). Losy rodzin Rudeckich i Michorowskich nie są mocno zawiłe, a pełne patosu przeżycia Stefci niekiedy wywołują na twarzy czytelnika ironiczny uśmiech. Obraz społeczeństwa został zbyt mocno skontrastowany (zła arystokracja i biedna Stefcia, której trzeba współczuć). Fabuła jest dość przewidywalna, jednak czyta się ją z przyjemnością i nie można jej uznać za złą. Nie jest po prostu wymagająca, nie znajdziemy tu zwrotów akcji, jednak opisy przeżyć, emocji czy przyrody, a do tego postać ordynata Michorowskiego każą nam iść dalej i czytać do końca. Końca, który niejednej kobiecie łamie serce, i nad którym wylano morze łez.

Moja ocena: 7/10

„Myślałem niegdyś, że największym bogactwem i warunkiem do szczęścia jest rozum, a ubóstwem - nędza umysłowa. Teraz powiem z dopełnieniem: największym szczęściem w życiu jest miłość, młodość i rozum. To są oceany - reszta wszystko źródełka!”

H. Miszek, Trędowata, t. I i II, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1972.